Дызайнерка Дзіяна Галынская стварыла вялікую калекцыю старажытных беларускіх строяў і вобразаў, але не хавае яе ў хаце.

Дзіяна (opens new window) шые і аддае рэплікі па свеце без шкадавання. Можа адшукаць, паўтарыць забытыя мясцовыя вышыўкі альбо скласці пацеркі са шкляных савецкіх гірляндаў ці стварыць маску каляднай казы. Для праекта mamgrodnо “Адлюстраванні” пагаварылі пра ўзоры, здабыткі і вялікі запыт на сапраўднае этна.

Дзіяна Галынская – дызайнерка адзення. Жыве ў Гародні. Працуе па спецыяльнасці для буйной прыватнай установы. А дома шые старажытныя кашулі, спадніцы, фартухі, андаракі. Пляце вяночкі і нанізвае пацеркі, робіць каптуры, на бердзечку тчэ паясы. Стварае вобразы беларусаў з розных рэгіёнаў, і можа нават адрозніць, калі час ад часу на выставах і экспазіцыях блытаюць стылі і “пішуць насамрэч лухту”.

– Некалькі гадоў таму яшчэ не было такого жадання ў людзей – набыць сабе строй. А зараз, прыходзяць метанакіравана, нібы з’явілася агульная мара. Стала шмат тых, хто зацікавіўся.

Сашпільвала на ляльках тканінкі

Калекцыю можна паглядзець на здымках у стужцы Інстаграм. Сама Дзіяна там – то вясковая дзяўчынка ў дамку з 17 стагоддзя, то магічная гарадзеначка з 19-га, то нявеста на пачатку 20-га стагоддзя.

– Раней ездзіла на этнаграфічныя імпрэзы, хадзіла на традыцыйныя танцы. Але зараз амаль нікуды не выязджаю. А ў Гародні нічога не ладзяць такога кшталту. Цяпер я строі апранаю толькі на фотасесіі.

Аўтэнтыку беларускага строю Дзіяна даследуе па старых здымках. Вывучае экспазіцыі, выставы, віртуальныя старонкі музеяў, навуковыя працы па кнігах і выніках этнаграфічных вандровак. І шые, шые, шые… Планаў – ажно на паўгады наперад_.

– Нават не было такога пытання, куды мне паступаць. Гадоў у 12 ведала, што буду дызайнерам адзення, што гэта дакладна маё. Спачатку проста брала шпількі швейныя і сашпільвала на ляльках тканінкі. Атрымліваліся такія рэчы-трансформеры. Калі мне надакучвала, то разбірала, збірала новае нешта. Тканін было заўсёды багата, бо шылі прабабуля, бабуля, маці. Нават мой прапрадзед Марцін (opens new window) 100 гадоў таму быў вядомым краўцом. А у нашай хаце былі проста горы ўсяго: стужачак, лапікаў. Новых тканін мне не давалі, але на лялек багата не трэба. На першым курсе ўніверсітэта маці набыла мне швейную машынку. Перашывала бабуліны старыя рэчы, шукала на гарышчы нейкія вінтажныя сукенкі, спаднічкі. У стылі 50-х-60-х гадоў. Перашыла аксамітную сукенку з напыленым аранжавым колерам. Але згубіла яе ў хаце і знайсці не магу. Ляжыць недзе дома ў Смаргоні і смяецца.

– Вучылася ў Гародні на дызайнера адзення, таму я шыла бясконца, фактычна без перапынку. Мне гэта вельмі падабаецца. Старажытнае любіла заўсёды, бо мы з маці ездзілі на сярэднявечныя фестывалі. Але, калі стала дарослай, ад гэтай тэмы адышла. Потым мама зацікавілася беларускімі традыцыйнымі святамі, танцамі. Пачалі ездзіць па ўсёй Беларусі. Глядзець, як праводзяцца Багач, Купалле, Масленіца, Гуканне вясны. Спачатку далучалася не вельмі ахвотна, але, калі паспрабавала, зразумела: таксама так хачу. Мама замовіла для сябе строй, а я вырашыла пашыць яго сабе сама.

Першую кашулю вышывала па ручнікам

Пошукі аўтэнтычнага вобраза дзяўчыны са Смаргоні выявіліся вельмі цяжкімі. Прыкладаў менавіта з гэтай мясцовасці амаль не засталося. Паспрабавалі пашукаць строі з Астравеччыны – гэта радзіма маці, але і там не атрымалася. Адзінае, што можна было ўзяць за аснову, вілейскі строй альбо нешта літоўскае. Шукалі нейкую залатую сярэдзінку. Зрабілі вельмі дзіўныя міксы.

– Першая кашуля мне ўжо не падабаецца. Смешная. Бо, калі не знайшла прыкладу, брала мясцовыя ручнікі і вышывала гэты самы арнамент.

Далей беларускі строй папрасіла для сябе сяброўка Дзіяны. Спачатку яна не ведала, што хоча. Проста глядзелі рэчы, што падабаліся па візуалу. У выніку атрымаўся таксама мікс: кобрынскія кашуля, фартух. Гарсэт універсальны. А вось наступны строй быў гарадзенскі, у большасці.

– Я не надта люблю стылізацыі. Для мяне строй – гэта строй альбо асобна адзенне сучаснае, разам не бачу.

Усе рэканструктары, якія займаюцца строямі, хочуць дабрацца да крыніц

Дакладных прыкладаў строю захавалася маленкькая колькасць, асабліва па Панямонню, Вітэбшчыне. Больш прыкладаў традыцыйная адзення можна пабачыць на Магілеўшчыне, Гомельшчыне, Палессі.

– Шчыра кажучы, гарадзенскі строй не надта багата аздоблены. Да нас рана прыйшла мануфактурная вытворчасць, пачалі з’яўляцца крамныя тканіны. Жанчыны думалі: “Навошта я буду вышываць, ткаць, калі магу пайсці на кірмаш у нядзелю і набыць гатовую тканіну на фартух ці гарсэцік”. І па грашах, у горадзе ў людзей была магчымасць набыць крамнае. Вось, на жаль, на Панямонні ўсе гэтыя ручныя строі пачалі знікаць. На іх месца прыйшла гарадская шляхетная мода. І строі атрымліваюцца вельмі сціплыя. Яны зроблены з якасных дарагіх крамных тканін, але ж па аздабленні не маюць раскошнай вышыўкі, складаных тканых элементаў.

Не тое, што на Палессі. Жанчыны сядзелі ў балоце, у вёсках, не выязджалі, не маглі набыць ані стужку шаўковую, ані нейкія аксаміты для гарсэтаў. Гэтыя строі захаваліся значна лепш.

– Але ж нейкае яно ўсё там аднатыпнае. Я вельмі люблю колеры, а там толькі два: белы і чырвоны. Гэта трошкі сумна. Канечне, ёсць раскошная вышыўка, самы насычаны вышыўкай строй па Беларусі. Сёння ён стаў папулярны, усе яго ведаюць, усім падабаецца. І ад гэтага строй набыў нейкі папсовы статус, падаецца. Для мяне важна паглыбленне ў нешта, цікавыя дэталі, незвычайныя спалучэнні.

– Раней візуальна Панямонне было маім самым улюбёным. Прыйшла нагледжанасць, паспрабавала іншыя строі. Зараз я не ведаю, які больш мне падабаецца, пасуе ўсё. Хачу сабе пашыць дамачаўскі строй. Чакае мяне доўгая праца: вельмі багата дэталек, андарак упрыгожаны стужкамі і карункамі, вельмі далікатная вышыўка. Таксама хацела зрабіць строй з радзімы свайго мужа, з Магілёўшчыны. Там ёсць фішка мясцовая - спалучэнне спадніцы і гарсэта, атрымліваецца сарафан. Спаднічка – з адной тканіны, а верх – з іншай. Але ж яны паміж сабою злучаны. Прастора для фантазіі.

Вельмі люблю строі Віцебшчыны. Там усё разнастайнае на выгляд: ёсць частка расійскай традыцыі (сарафаны), ёсць адлюстраванне латышскай, літоўскай моды. Падабаюцца ўкраінскія строі. Нават дыпломную працу шыла па ўкраінскіх строях. На першым курсе вырашыла, і за 5 гадоў не перадумала. Нядаўна браслаўскі строй зрабіла, па візуалу поўны. Усё, як трэба менавіта для гэтай мясцовасці.

Усе рэканструктары, якія займаюцца строямі, хочуць дабрацца да крыніц. Даволі часта на спецыалізаваных выставах ёсць пытанні па візуалу, часам нават у музеях не ўсе ведаюць, што яны паказваюць і тым больш падпісваюць.

– Бачыш і разумееш: гарсэт – з аднаго рэгіёна, кашуля – з другога, а вянок – сучасны. Больш за ўсё пытанняў да пацерак. Вельмі часта яны пластыкавыя, балюча на гэта глядзець. Не ўсе гледачы – этнографы, не ўсе ведаюць традыцыі. А потым з’яўляюцца няправільныя ўяўленні пра строй.

Такога ў мяне няма “сёння не хачу”. Пасля працы трэба кожны дзень сядаць і рабіць

Патрэбна мінімум месяц, каб пашыць просты строй без вышыўкі і складаных упрыгожванняў. А калі багата ўсяго, і чатырох месяцаў бывае недастаткова. “Некаторыя шыюць строі па паўгады”, – згадвае Дзіяна. Больш за ўсё часу ў яе самой заняў вясельны віцебскі строй, поўная рэпліка: ад кашулі да пацерак. (Прыклад - глядзіце ніжэй на фота.)

– Такога ў мяне няма: “сёння не хачу”. Пасля асноўнай працы трэба кожны дзень сядаць і рабіць. Незалежна, хочаш ты ці не. Калі ў мяне незавершаны гештальт, не магу спыніцца, пакуль не скончу. Зраблю ўсё роўна.

Вельмі люблю шукаць адметныя, цікавыя, незвычайныя тканіны. Некаторыя ідуць у краму касцюмную клетку набываюць, а я сяджу на аўкцыённых сайтах, на Куфары, шукаю аўтэнтычнае. Добра, калі набудзеш вытворчасць савецкага часу. Будзеш упэўнена, што яна без сінтэтыкі, з натуральным складам.

Часам, калі для шытва патрэбна тканіна, максімальна падобная да старажытнай, Дзіяна заказвае такую ў майстрыхі з Ліды.

– Звяртаюся да гэтай жанчыны, і яна робіць, як на карцінцы ці на музейным экспанаце. Дарагавата, але ў выніку атрымліваецца практычная рэканструкцыя строю. Таксама сабе на вясельны строй заказвала ў гэтай ткаллі тканіну, бо падобную не магла знайсці ніяк. Вырашыла, што на вяселле трэба “аджалець” грошы.

Вянок дарабляла ў сваю дзявочую суботу

– Мы з мужам знайшліся на танцах. На традыцыйныя танцы ходзіць спецыфічная колькасць людзей. Тусоўка, якая дакладна цікавіцца мінулым, спадчынай. Так і пазнаёміліся. Дарэчы, Антось – доктар па прафесіі, і сам тчэ. Навучыўся, калі быў у Лідзе на адпрацоўцы пасля медычнага ўніверсітэта.

Да шлюбу маладзёны пайшлі ў старажытных строях, без вялікага вяселля, затое – з цудоўнай фотасесіяй.

– Пашыла гарадзенскі строй сабе і мужу. Зараз гляджу новымі вачыма, але прадаць не магу. Вясельны строй мае асаблівае значэнне, энергетыку. Буду захоўваць, як раней вяночкі, бутаньерачкі за абразамі трымалі.

Мая вясельная кашуля даволі простая, трошкі вышыўкі на манжэтах і на плячах. Спадніцу ткала пад заказ ва ўлюбёным колеры – зялёную, гарсэт – чорны, аксамітавы. Кашуля, фартух – наваградскія, гарсэт – вілейскі. Шыла па музейных узорах. Даволі эклектычны атрымаўся строй, можна смела назваць яго гарадзенскім. Вянок дарабляла сабе ў сваю дзявочую суботу. Вяночак рабілі звычайна ўсе сяброўкі нявесты за адзіны вечар, ноччу перад вяселлем. Шкада, што ў мяне не было такога. Кожную кветачку трэба было спачатку скруціць з паперы, а потым апусціць у гарачы воск, пачакаць, пакуль застыне. Так нашыя продкі рабілі. Атрымаўся ў мяне сапраўдны васкавы вянок. Пояс таксама ткала сама на бердзечку – ён увогуле літоўскі, але ж хацела і зрабіла. Для мужа пашыла кашулю, галіфэ, камізэльку, нават насоўку вышыла. Муж быў прыбраны таксама.

Што было патрэбна, каб выйсці замуж

Адзінае базавае адзенне, без якога немагчыма – кашуля і спадніца. Фартух пажадана, каб быў. Ёсць выключэнне, але лакальна, пара вёсачак усяго без фартуха. Без пояса – таксама непрыстойна. На нагах – боты, чаравікі альбо лапці, альбо пасталы, альбо, увогуле, драўляны абутак, як у мульціках пра Папялушку. Вэлюм з’явіўся напрыканцы 19 стагоддзя, да гэтага вясковыя дзяўчыны абыходзіліся вянком са стужкамі. Вось гэтага было дастаткова, каб выйсці замуж. Завушніцы, пацеркі – па магчымасцях нявесты. Магло быць так, што толькі адна дзяўчына на вёсцы мела пацеркі. І яна пазычала іх усім сяброўкам.

На Палессі абіралі чырвоны і белы колеры, на гарадзеншчыне панавала зялёна-барвова- вішнёвая гама, на віцебшчыне вельмі любілі блакітны. Наогул, у даўніну чорны колер не лічыўся жалобным, ён выкарыстоўваўся ў вышыўцы, асабліва ў Дамачоўскім строі. Кашуля магла быць вышыта чыста чорнымі ніткамі, без выкарыстання чырвоных. Вясельны строй ад святочнага не надта адрозніваецца. Пасля вяселля дзяўчына магла насіць яго на ўсе святы.

Хачу кожны стары дамок ў Гародні сфоткаць з іншым строем

– Хачу кожны дамок старога горада ў Гародні сфоткаць з іншым строем. Люблю квадратны зялёненькі дамок на вуліцы Розы Люксембург. Раней падабаўся дом са цмокамі на вуліцы Міцкевіча, прайшла рэканструкцыя, цмокі засталіся, але ж мне больш не падабаецца. Вельмі цікавыя ёсць дамы на Віленскай, частка аутэнтыкі ўжо страчана новачасным будаваннем, так знік дом вядомага гарадзенскага маргінала Лютэка. За каталіцкімі могілкамі амаль вакол Немана захаваўся невялікі кавалачак брукаванкі і цікавыя дамкі. Вельмі прыгожае месца. Трэба паспяшацца: вось хутка будзе строй, і не будзе такой магчымасці знайсці адпаведны мясцовы фон.

Можа, козы нас выратуюць зноў

На Каляды у мінулым годзе Дзіяна вырашыла зрабіць маску Казы, аказалася з’явіўся сапраўдны хіт.

– Кожнаму была патрэбна, хоць уначы было даволі страшна знаходзіцца з маскай у адным пакоі, выглядала яна як нейкі дэман.

– Зараз хачу зрабіць сабе казу кардынальна новую: менш дэкаратыўную, без роспісу, форма пысы больш натуральная, далікатная, вытанчаная, з вылепленымі лобнымі косткамі, сківіцай, скуламі, вітыя рогі, касматая бародка. Не зраблю казу – будзе ўсім сумна. Трэба вярнуць бэстсэлер. Можа, каза нас ўратуе ізноў ад шэрай тугі надвор’я. Ёсць парачка ідэй, як гэта зрабіць інакш. Калядная маска, толькі адзіная з іх.

Аўтар тэксту: Іна Максімчык

Аутары фота: Ірына Варкулевич (opens new window), malvina_art_photo (opens new window), riba.driba (opens new window), шлюбныя фота Дзіяны і Антося: Кацярына Гардзеева (opens new window)

Больш пра Дзіяну Галынскую можна ўбачіць тут (opens new window)