Навошта так здарылася? Вандруем у мінулае з гісторыкам Алесем Краўцэвічам

Кошт годнасці і сяброўства, разліку і абставін, кахання і здрады – больш за год доктар навук, гарадзенскі гісторык Алесь Краўцэвіч вядзе ютуб-канал з кароткімі фільмамі пра нечаканыя факты мінулага.

За пяць хвілін можна даведацца толькі пра адзін факт, які, тым не менш, змяняе будучыню. Альбо дае зразумець, чаму гісторыя пайшла менавіта так, як пайшла.

Для праекта “Адлюстраванне” паразмаўлялі з Алесем Краўцэвічам сярод вялізнай колькасці кніг у бібліятэцы. У маентку, дзе паміж палёў у тумане можна заблукаць назаўжды.

Час ідзе больш павольна, чым падзеі. З мінулай восені на канале “Гісторыя з Алесем Краўцэвічам” выйшла больш за 50 сюжэтаў. Але ж яны закранулі пакуль толькі адно стагоддзе, з 13-га па 14-е.

–– Мы крыху вагаліся з назвай. Напачатку я назваў канал “Спакон вякоў”, каб беларусы зразумелі. Астатнім трэба была б тлумачыць. Але выявілася, што пры пошуку ўзнікае праблема. Набіраеш “Спакон вякоў”, і выскоквае 10 партрэтаў Мулявіна, які песню адпаведную напісаў. Па-другое, многія беларусы настолькі русіфікаваныя, што не могуць напісаць правільна “спакон”. Пішуць літару “з” замест “с”, пішуць асобна, і, канечне, у пошуку не паказвае. Таму вырашылі выкарыстаць знаёмае прозвішча – маё, так і назвалі “Гісторыя з Алесем Краўцэвічам”.

Задумана ідэя такая: ролікі, фільмы па 5 хвілін ствараюць лінейную гісторыю Беларусі.

– У другім фармаце я рабіў нешта падобнае, пачынаючы з Полацкага княства. Зараз ужо на гэтым канале мы працягваем гісторыю да 14-га стагоддзя. Ад братоў Альгерда і Кейстута. І будзем ісці як мага далей, храналагічна, з акцэнтам на нейкія цікавыя моманты. У аснову аднаго фільма бярэцца адзін факт: напрыклад, прысяга Кейстута, якую занатаваў венгерскі храніст на слых, не разумеючы словаў. З 14-га стагоддзя гэта фраза захавалася. А калі яе прааналізавалі філолагі 20-га стагоддзя, што яна магла азначаць, выявілася, што фраза па-беларуску.

Хочацца ствараць відэарад кароткіх аповедаў па беларускай гісторыі, які настаўнікі могуць пускаць на ўроках. Урок ідзе 45 хвілін, а праграма, якую рабіў раней, на 15-ць, займае шмат часу. Пяць хвілін акурат пасуе. Можна паказаць фільм, спытаць пра ўражанні, і гэта будзе арганічна. Таксама ролік можна выкарыстоўваць на лекцыі для студэнтаў. Я лічу, што на першым месцы, увогуле, мэтай такіх праграм павінна быць адукацыя. На другім месцы – забава. Іншая рэч, што такія адукацыйныя праграмы павінны быць цікава пададзены. І мы стараемся гэта рабіць.

Бывае, што гледачы за кароткі тэрмін не ўсё разумеюць. Мая мэта: праінфармаваць, пасігналізаваць, што такая тэма ёсць. Напрыклад, Паганская імперыя. Ёсць прыхільнікі Паганскай імперыі, і трэба ім патлумачыць, што адбывалася насамрэч. Я ўзгадваю гэтую імперыю, а цалкам тлумачыць – гэтага не раблю. Арыентуюся на ўзровень чалавека, каторы ўжо нешта ведае і разумее мову не самую прымітыўную. Таксама, калі ўжываю слова дуумвірат у дачыненні Альгерда і Кейстута. Можа, хто і не ведае гэтае слова, але давайце паважаць нашых гледачоў.

У Літве ёсць група, якая лічыць, што Паганскую імперыю стварылі пагане. І яна панавала, пагражала ўсім хрысціянам. Калісьці рабіў рэцэнзію на працу пра гэта. Пішу, дайце прыклад таго, які хрысціянін перайшоў у паганства? Не атрымаў аніводнага. І ёсць дзясяткі, сотні прыкладаў, калі пагане прымалі хрысціянства. Не хрысціяне станавіліся паганцамі, каб перайсці ў пануючы клас, а наадварот. Атрымліваецца, Паганская імперыя – гэта міф. Вось такія моманты тлумачу і дадаю таксама некаторыя дэталі.

Напрыклад, пра характар. Чаму Альгерд і Кейстут больш за 30 гадоў кіравалі разам у згодзе. Іх спрабавалі раздзяліць: прапаноўвалі карону паасобку то аднаму, то другому, ад венгерскага караля, ад польскага караля, ад імператара. Кейстуту толькі трэба было пагадзіцца. Але не ўдалося. А вось дзеці іх, Ягайла і Вітаўт, якіх яны падрыхтавалі сабе на змену, так не змаглі. Гэта, з аднаго боку, паказвае на асабістыя якасці тых людзей, найперш Кейстута, які саступіў першую ролю брату, верна трымаўся саюза. А, з другога боку, паказвае, якая гэта страшэнная атрута – улада. Мы можам казаць пра законы гісторыі, нас вучылі ва ўніверсітэтах, што гэта масы. Але гісторыя атрымлівала такі кшталт, таму што была асоба. Яна – уплывала, тым больш асоба, якая мела вялікую ўладу. Таму я стараюся, па магчымасці, паказаць характар гэтай асобы.

Канал – пра працэсы, храналогію, пра людзей, нейкія з’явы. Напрыклад, такая з’ява, як балта-славянскія кантакты. У падручніку адным сказам нешта перададзена. А на канале за 5 хвілін раскрываецца гэтая тэма. Напрыклад, сюжэт пра вайну за галіцка-валынскую спадчыну. Гэта вельмі цікавы факт. У 13-м стагоддзі Галіцка-Валынскае княства было мацнейшай дзяржавай. І раптам яна пачынае развальвацца. Хачу паказаць, чаму так сталася. Сталася таму, што вырасла ўласная манархія. Як многа тады значыў князь, манарх, кароль. Вось ён памёр, і пачалася мешаніна, раздрай. Важны нюанс. У выніку гэтай вайны была падзелена спадчына: Галіччыну забрала Польшча, а Валынь адышла да нас. І пачаўся шматвекавы канфлікт, які найбольш моцна выбухнуў у 1918 годзе. Будзем гаварыць пра гэтыя нюансы.

Яшчэ гісторыі, вартыя сюжэту. Навошта галіцка-валынскія баяры атруцілі свайго князя? У чым розніца паміж тытулам вялікага князя і караля? Гэта не зварот мовы ў тагачаснай Еўропе – кароль тытулуецца магнус рэкс альбо рэкс. Называлі каралямі, бо прызнавалі іх такімі дэ факто. Але князі адмаўляліся ад тытулаў. Не маглі зразумець неабходнасць, чаму гэта патрэбна.

Адзін з апошніх фільмаў на канале – цікавая гісторыя шлюбу польскай каралеўны Ядзвігі. З кім яна сама прагнула ўступіць у шлюб? Якім чынам перасякліся палітычныя інтарэсы дынастыі Габсбургаў і князя Ягайлы і ці быў дасягнуты кампраміс паміж імі?

Істотнай перашкодай шлюбу з Ягайлам былі заручыны, законны шлюб паміж Ядзвігай і сынам аўстрыйскага герцага Вільгельмам Габсбургам. Іх ажанілі ў раннім дзяцінстве: яму – 8, ёй – 4 гады. Тым не менш, прайшла ўрачыстаць. Шлюб прызнаваўся законным і адкладзеным. Пакуль хлопцу не споўніцца 14 гадоў, а дзяўчынцы – 12. За паўгады да народзінаў прыезд Вільгельма ў Кракаў выклікаў працяглы і галосны, на ўсю Еўропу, скандал, стрыжнем якога была кансумацыя паміж Ядзвігай і Вільгельмам, што прывяло да дыскусіі, адбылася тая кансумацыя ці не…

Варта было б трошкі змяніць антураж. Гэта цяжка – знайсці студыю, дзе не толькі галава гаворыць, але ж яшчэ з нейкай карцінкай. Стараюся падбіраць карты, карцінкі, якія адпавядаюць тэме. Але ў перспектыве павінны быць натурныя здымкі. Адна рэч, калі ты гаворыш на фоне каміна, і другая – калі распавядаеш пра Крэўскую унію ў крэўскім замку. Гэта мара, але зараз вельмі складаная.

Паглядзець усе фільмы на канале “Гісторыя з Алесем Краўцэвічам” можна тут (opens new window)

Ілюстрацыі - з кнігі Алеся Краўцэвіча "Дзяржава Волатаў". Аўтар ілюстрацый: Ігар Гардзіёнак

Гутарку вяла: Іна Максімчык